Lo sotaire de Trinàcria

Sus ponch d’orguena e rampelada facha au cicle de l’eternau retorn deis ògres, Yann a pron pena acabava que la votz de Carmelo repreniá en contraponch : l’histoire dit, dice la storia.
Era tan druda e restontidosa, aquela votz, que dins nòstre esquichadís de rampas e dins lo varalh de ropas e brocats capitava, sai pas coma, de s’amplificar de ressons. Tornèt esmòure la graveta, ne resquilhèt sus Carlina e sus ieu. Una ascla en quauque part se destapèt, lei paraulas se i engulheron en fasent bauma.
Bona causa, que dempuei l’escrancament d’un det de la fustassa, aviam perdut la boca d’aire que nos portava lei rispas de la roïna. Susaviam de l’estofador, alenaviam en pantegant leis odors espessas de pis e de velós rabinat. S’entendiá Jòrdi que raufelava e Ramon relent conhat contra sa maquina que i dintrava dins lo fetge.
Dins la borbolhada, un desir prenguèt a Irmela, comprene pas perqué, mai pòt arribar que l’angoissa de la mòrt vos aigrege lo viure, e lo penjat vergueja. Se meteguèt a chaspar un òme, deviá estre Mac, que faguèt l’oi de suspresa e l’aa de contentament. Se revirèt e comencèt besonha en se tirassant sus ela. O devinave ai bofes e ai gèmecs, ai rebombs de pe que tanben recaçave.
La protesta se gonflava dins la chorma, qu’auriatz dich un chauchum de galerians dins un fons d’estiva. Ò, autre image, encara pus crudeu, unei liaças de bòsc sofrent d’ebena que se mòron dessús dins una cala de negrier. Mariton era estada agantada d’un tossitge qu’arrestava pas de la gangassar. N’aviáu mau au pitre per ela.
Fin finala, l’ascla duberta de nòu sufisiá pas a nos airejar, e mai me semblava que ne veniá una pudicina empoisonaira, se seriá dich una vessina de la terra.
La votz de Carmelo adonc emmantelava de son esplendor una descasença de l’uman entre nosautres.

Una votz que cantava en mai de contar. Crese, - lo sovenir aquí me manca - qu’entamenèt una mena de romança populara de son païs de Sicília, que parlava d’un rei d’antan e d’un pescaire, un sotaire de muscles ò d’espongas pusleu, que per l’òrdre de son sobeiran cabussava au pus fons de la mar.

Colapisci, que se disiá, lo nom n’ai un recòrd clar.
La genti lu chiamava Colapisci / perchì stava in ta mmari com’un pisci.
Mai farai pas la cançon, ai perdut l’er e mai lei ritmes e lei rimas. Una cançon longanha, Carmelo deviá l’esperlongar de son sicap.

Aquel estacat de prensa se revelava aede popular, improvisator de geni.
Benleu que li preste ara mai de talent que non n’aviá, question es de renovar l’imaginacion liberatritz que lo Sicilian cantaire nos fasiá grelhar sota lei parpelas fins a nos gonflar lei paumons d’una aisança miraclosa e d’aisança n’i a una tot just après lo plòu dau sotaire qu’estrifa la susfàcia beluguejanta d’una mar estaloirada au soleu, l’alegria d’intrar dins la frescor e dins lo vam dau cabús, de filar drech coma una sageta dins lo silenci, òc, la primiera impression es aquela dau silenci, lei bofiòlas que montan de la boca pòdon ben petejar sus lei gautas e peçugar lo nas, o fan dins un silenci espés, nòstre element tre la pèu de la mar traucada mai l’aisança, la mete dins mei possibilitats de bofe, a luòga que per seguir la sonada onirica de Carmelo, la cau butar pus luenh e sus la rara ont ieu comence de sentir mei tempes quichats, que lo blau dau sensa-fons me fai meravilhosament lega, inventar que tot just me desliure de la pression, que l’alegria m’inonda lei coradas, que trestombe dins lo tomple coma un esplendid peis-espasa, dau mai plomba eu, dau mai se sent l’agolop de l’estre onhut d’aviadesa galòia, las ! que non siam peis-espasas, lamas vivas tragudas, nosautres leis embarrats, enterrats, condemnats a una mòrt tota umana e pudenta, engrepesida de sofriments obscens, que non siam Colapisci en quau lo rei comanda.

Autrei còps, dins nòstre païs sicilian, i aguèt un rei. Un solet per tota l’iscla, una corona ovala sus lo triangle. Era dins un temps que non aviam encara conegut lei Cartaginés ni mai lei Dorians. Un temps d’Elimes e de Siculs au sieu. Lo rei sesiá quand teniá sa cort de justícia sus un asseti de tres pès. Lo jorn que dise e cante, lo matin que l’istòria comença, se sentiguèt, en laissant tombar son cueu sobeiran sus lei pòsts pintadas, una idea destrantalhat. Aquò voliá dire un desequilibri. L’encausa dau desequilibri era que lo sòu s’enfonsava. E que lo sòu s’enfonsesse, lo rei ne coneissiá la rason vertadierament fonsa.

Cu pòt ignorar que l’iscla granda de Trinàcria repausa sus tres colonas, una sota Erice, l’autra sota Messina, l’autra sota lo cap Pássero? Sens aquela arquitectura que dessenhèt dins son cap pesuc lo vielh Cronòs, mai que l’executeron lei dos sòcis mestres d’òbra Pluton e Neptun, dempuei l’origina dei segles Sicília seriá aprefondida dins lo nonres mai fonsarut, alevat qu’aguesse derivat devers d’Atlantidas vesperalas, degun o pòt dire amb seguresa, caudriá faire la part dau greu e dau leugier dins lo volcanisme:  coma se sap, lo basaut s’enfonsa e la peira-esponga danceja en gaviteus. Lei colonas son benleu d’armegs. Adonc, aquí que lo sòli reiau era establit, au centre dei fòrças contradictòrias de la verticalitat e de l’orizontalitat, au pus naut, çò pensava Carmelo, dau casteu d’Enna, s’un pe tombava, era qu’una colona cedissiá. Aquela d’Erice, tot vist, amiras presas e la direccion dau soleu observada. Siam totjorn traïts per Ponent, la man de tremont e de mòrt.

Adonc lo rei, en pensant que s’una colona s’asclava, caliá faire venir lei maçons, mai qu’un maçon sota l’aiga, aquò’s un trace de pastamortier, decidiguèt de sonar l’intelligéncia facha muscles, l’acabat de la perfeccion umana: coma o avetz ben comprés, un sotaire de muscles d’Ortigia. Colapisci per son nom.

E li diguèt:
“Escota, Colapisci mon enfant, mon pòble, mon avenidor democratic, ai de besonh de tu. Se m’assostas pas, ai coma se diriá l’impression que la dinastia passarà pas la nuech. La terra se clina ò lo sòu se fendascla, de tot biais es la descasença. I a que tu per nos remontar. Vas cabussar dins la mar, que n’as la costuma, e anaràs veire coma se pòt pedaçar aquela amenaça dei gorgaràs.”

Tanleu comand ausit, tanleu comand obesit. Brave coma un pòble e fideu coma  l’endevenidor, Colapisci torna a Ortigia. Es ailà que lo prenem, a estrifar la peu solelhosa de la mar, a s’enfonsar dins un margalhament de bofiòlas, a caire dins lo blau espés de sa cabussada. Saupretz jamai lo secret dau cabús se cresetz pas a un moment qu’es precisament la rara dau secret, que montatz mentre que de fach, segon l’irreversibilitat de la pesantor newtoniana, vos aprefondissètz. D’aver antau mes la maquina universala de l’envers, de cabussaires que se prenián per de peis, se son aguts negats voluptuosament. Mai Colapisci era de la mena dei peis. Se ditz qu’era nascut, dins lo ròdol siracusian, de l’acoblament a ras d’ondadas d’una serena peissona e d’un seren gabianàs. Segon sa mena, pojava au fons.

Quora se sentiguèt pron aut, ò pron bas, s’alonguèt deliciosament e agachèt Sicília sota / sus eu. Era una mena de sus / sotafàcia grumelosa, translucida per endrechs. Se vesiá lei rasigas dei montanhas, s’endevinava lei vaus amb sei fluvis coma s’eran de venas blavas sota una pèu de filha blonda. A un endrech se quilhava una chaminea longa en bricas industrialas. Aperaquí l’aiga bolhissiá e se mesclava de fum.

Colapisci comprenguèt qu’era lo canon de Mongibello. Se i afasendavan foscament a l’origina, de fabres que lei Grecs devián emborniar en ciclòps, leis Arabis imaginar en servitor d’Iblis e que per lo moment avián pusleu lo morre de peis trebolinas.

Colapisci, a la lutz de la farga d’infern, desvistèt lei doas colonas orientalas, solidas encara coma lei colonas d’Ercul, e mai foguesson emmanteladas sus una auçada d’un formiguier de muscles, d’arcelis e d’augas e sus lo demai d’un vertige de blavor. Resquilhèt a l’envers de l’iscla tota. Sa natura de peis se revelava de mai en mai, sei paumons inutils se plegavan dins l’estug de son pitre. Li florigueron sota leis aurelhas doas gaunhas polidas e lusentas d’auriòu, que batián la vida coma un còr. Se sentiá talament viu que se pensava immortau.

La colona d’Erice era de fach malauta. Lei muscles e leis augas avián abandonat son asseti trantalhaire. La malautiá de la peira, de segur, que rosega lei bastiments dins l’aiga parier coma dins l’er, se i era pegada ai mesolas. Çò pus esfraiós era una ascleta a mitat d’auçada, viciosa e menaçosa. Se compreniá que d’aquí anava petar la còta e que, donat la solidesa dei doas autras colonas, l’iscla se reversariá en entraïnant au degolèu ciutats, pòbles e sòli reiau. Colapisci se sarrèt dau desastre. Era lest a imaginar la solucion, quora l’enroderon un vòu de Nereïdes.

Aquelei femnas maritimas son femnas per aquò. An sei languis au còr e sei desiranças entrecueis. Mai son ordinari es de Tritons qu’an lo sang freg coma d’anguilas. Colapisci, e mai tornesse peis segon la parentela mairala, gardava dins eu una tebesa celestiala. De qué amorosir lei filhas de la mar. De s’amorosir se’n fagueron pas fauta. Danceron a son entorn una ora ò doas, n’i a que dison tres ò quatre segles.

Entandaumens lo rei amondaut sentiá lo pe de cadiera que se fasiá bas, s’arrapava au dossier e cridava:
“Pòble, mon pòble, laissariás l’istòria se faire soleta?”

Lo sotaire pasmens se desrabèt ai delícias femininas. Somièt a son dever. Mai i anèt tant de vam que lo paure se mesfisèt pas de l’ascla. Era a la chaspar per ne conéisser l’ample e lo long, quand un trantalh passèt trefolit, e la man foguèt presa, escrachada. Colapisci cridèt un oi tapat per lo silenci de la mar.

Quitament lei Nereïdes que folastrejavan un pauc pus luenh l’ausigueron pas. Mai de la man n’i aviá pron per tornar pausar l’iscla en bel asseti. Lo rei d’Enna sentiguèt una secotida, s’encapitèt d’aplomb e proclamèt que la dinastia contunhava. Se sabiá ajudat fons. L’aussa luencha li portava un sospir.

Maestà, maestà, sugnu’ca, sugnu’ca, semblava de dire lo sospir.

Mai era comptar sensa leis aurassas de l’istòria. Un rei elime se crei etern, es ren que preïstoric. En aprenent que Trinàcria, amenaçada tant de temps de naufragi era venguda estadissa, lei nacions de l’istòria, amb seis armas e seis escrichs, se ronzeron sus sei bèlei planas bladieras. I aguèt lei Ponentaus e leis Orientaus, lei Cartaginés e lei Grecs, una banda d’Etruscs e de molonadas ara tombadas en anonimat.

Colapisci vesiá per transparéncia lei batestas sanguinosas e leis ocupacions pesugas. S’avidava coma podiá, d’un peissum que passava, de quauque bon tròç de borrida que li portava una Nereïde cosiniera, non pas de l’er dau temps, segur, mai de l’aiga dei segles. Amb aquò que podiá pas tirar sa man. Aviá decessat de sofrir. Lo grepi l’aviá empeirat ; fins au coide mineralizat, se seriá planch non pas dau mau, mai de l’estaca, aguesse pas pensat que, de venir monument, indispensable a l’umanitat coma la brava terra que manca pas sota lei piadas ni deis esclaus ni dei conquistaires, aquò era sa destinada meravilhosa. Cresereu e ufanós, voletaire a l’entorn de l’ancora, a l’aise dins son ròde, de còps calenhat d’una divinitat lipeta d’òme, esperava l’eternitat. Per se gardar de languir, li sufisiá de se revirar e d’agachar l’espectacle inacabat dei civilizacions que passavan.

Ni lei Bisantins, ni leis Arabis, ni lei Normands sauperon jamai que tota son esplendor palermitana, la devián a un pichon sotaire de muscles qu’aviá mes lo det dins l’ascla dau fat, enfin dau voler de Dieu, dau voler de cadun-son-Dieu. S’espaurugavan dei morbins que secotissián Mongibello, dei flamas e dei rajadas volcanicas. Podián pas imaginar qu’aquelei malastres eran de reguinhadas de muòlas a costat dau malastre absolut, dau terratrèmol e de l’ondada de mar que l’iscla coneisseriá se, tant solament, un enfant dau pòble capitava de tirar avau sei detons de la trapela de la colona e s’arrestava de marmusar lo sospir: sugnu’ca, maestà.

L’idea de tirar lo det me venguèt antau dins lo raconte de Carmelo. Aquí lei paraulas a ieu me mancan. Es que confessarai la privadança qu’aviáu ausada sus la persona de Carlina? Si, d’abòrd que sauprai jamai se foguèt vertadierament ausarditge.

A aqueu moment de chauchilhatge carnenc portat ais extremitats per la calor dau luòc e son estrechiment progressiu, -crese ben que la fusta arrestava pas de baissar, dau mens Ramon o rangolejava ailà dins l’escur -, amb aquela paur de l’estofament que nos quichava lo galet e nos cremava lei paumons en prefaci, entre l’impoissança a subreviure e l’alegria d’un cabús que sembla un envolar (d’aquela ambiguïtat nòstra lo mite de Colapisci s’era fach semblança e mai mesura), sabiam plus perfechament cadun ont eran nòstrei raras de còs e nòstrei termes de discrecion.

Ma man presa sota lei cueissas de ma vesina s’era bolegada d’un det, pas mai, un det d’intimitat possibla, mai ges acertanada. Aquí la prenguèt l’engrepesiment. Vouguere me desliurar. Dementre aviáu l’angoissa que lo mendre gest, aquest beu primier destrantalhesse un edifici. La colona anava s’escrancar e Sicília, s’aprefondir. Foguèt quauque ren mai: un roncar d’Etna que nos redolèt sota lei cadavres. Dins la segonda aviam totei comprés. Lo fuòc mau amorçat aviá serpejat dins lei ropas e ara tocava una bodifla de gas dins la roïna. La sortida de la segonda tocava son intrada. La pensada foguèt per sempre esclatada en dolilhas. Me sentiguere butat per lo cueu coma sus una catapulta. Dins lo fuòc, dins la lava coma element. Çò que dise aicí, naturalament qu’es una rebastison dei remembres. Meteguere de jornadas a botar tornarmai en òrdre mei sentiments, en començant per lei pus alunchats d’aqueu pica-moment ont l’explosion vira au non-res. Un moment ont Colapisci se despega de la colona e que mei companhons, pecaire d’elei ne demoraràn que lei contes.