Mundus subterraneus
in XII libros digestus
Liber secundus Technicus De admirando Globi Terreni opificio
Caput II
De horrendis Terraemotibus anno 1638 in Calabria exortis,
quibus quatuordecim dierum spacio Author magno vitae suae periculo praesens,
ejus occasione magna.
Naturae arcana didicit
Ego itaque anno 1638 una cum duobus Religiosis
tertii Ordinis S. Francisci, aliisque duobus saecularibus conducta cymba, 24
die Martii Messana solventes, eo ipso die Pelorum Siciliae promontorium
attigimus, ubi triduum sustinentes, cum nullo non calamitatis genere
confliximus, adeo omnes loci aërisque injuriae in nos conspirasse videbantur:
erant autem haec omnia futura tragoedie quaedam veluti proscenia; semel
atque iterum discessum tentavimus, sed frustra, semper in eundem locum
repulsi, cum invito mari, tum occulta Dei manu, ut posteà patuit, nos
remorante, reversi fuimus; quod nisi factum esset, omnes nos in S. Euphemia,
quo properabamus, & ubi negotiorum causa aliquantisper subsistere
cogitabamus, mansisset sepulchrum; unde ex hac mirabili Divinae providentiae
dispositione didicimus, quàm saepe homo nesciat, quid petat? & quàm vanae &
caducae hominum nisi divinae voluntati submittantur fulcianturque, sint
dispositiones.
Illucescente itaque die Sabbathi palmarum, quae erat 27 Martii, nos
diuturnioris morae pertaesi violentam quasi profectionem occepimus. Mare eo
ipso die praeter solitum aestuabat, et ingentes circa Scyllae potissimum
locum tot naufragiis infamem, vortices turbinato descensu agebat, ita ut non
nobis tantum, sed & plerisque nautis res insolita horrorem incuteret.
Contrario itaque nobis maris aestu phaselum versus Tyndaridas seu Mylas
direximus, ut inde proruente Euronoto, breviori & rectiori transitu per
Sinum Cujacium ad littora Calabriae propelleremur; at ubi punctum illud
maris, quod Liparas inter, Mylas & Promontorium Vaticanum ferme medium est,
attigimus; Ego Aetnam & Strongylum diligentius intuitus, eos ingentes
fumorum globos, montium adinstar, praeter solitum eructare notabam; quibus
longe lateque diffusis, non Lipararum tantum, sed & Siciliae quoque aspectus
ex oculis penitus tollebatur: augebant horrorem subterranei quidam veluti
mugitus, quos percipiebamus, & fragores cum odore sulphureo, qui nescio quid
fatale & funestum insusurrantes in totius Calabriae & Siciliae exitium, quod
parabant, unanimi consensu conspirasse videbantur.
Ego hujusmodi impendentium calamitatum prodromis exterritus nautas omnibus,
quibus poteram, modis precibusque sollicitabam, ut relicta orà Liparitana,
Promontorium Vaticanum recta peterent, addens in magno nos discrimine
versari, ne maris aestu abrepti, iter pararemüs irremeabile: Nam Strongylo
cum essemus vicini, eum tamen utpote sumo obvelatum non cernebamus fragores
solum cum odore sulphureo graveolente, quem exhalabat, sensimus: praeterea
mare ipsum fervere, et in aquae bullientis morem agitari, coelo praesertim
silente & serenitate claro, aliasque hujusmodi insolitas alterationes subire
omnes mirabamur: qui tempore pluviae lacum unquam vidit, innumeris bullulis
ferventem, is de maris bullientis fervore, hoc ipso tempore judicium formare
poterit.
Porro cum jam capiti Vaticano appropinquassemus, durantibus adhuc iisdem
maris symptomatis, ego futuras calamitates quasi praesentiscens, ex
inassueta mentis angustia animum meum constringente, palam sociis meis
ingentem mox terraemotum secuturum, praedixi; imó valde me vereri, ne totus
hic pendentium scopulorum tractus prostratus corrueret, ac proinde ei non
nimium appropinquaremus: augurium probavit eventus, post duas enim circiter
horas, magnam hujus Promontorii partem una cum vicinis habitationibus
concidisse audivimus: Interim iter nostrum prosecuti, Tropaeam incolumes
omnes & summo gaudio tandem appulimus; ignari iis periculis quae paulo ante
in fervido mari vix evaseramus, modo primum nos infestandos etsi morti
vicinos nos esse, coelo praesertim sereno, & fine nube illa, ne quidem
suspicari poteramus.
Verum enim vero vix Collegii nostri limina subieram, cum ecce
subterraneumeumque formidabilem adinstar curruum summa velocitate agitatorum
sonum & strepitum, adeó vehemens & horribilis terrae motus excepit, ut
Collegium una cum Oppido subjectoque monte veluti in bilance librari
viderentur; Terra adeo vehementi motu subsultabat, ut ego pedibus amplius
consistere non valens, subito in terram illisus prono vultu prosternerer, ea
que ante mecum animo praesentiscente volueram ipso facto incurrens, animam
Deo incessanter, desperata jam vita commendabam.
O quam in hoc angustiae puncto omnia Mundi gaudia desipiebant; quàm uno ictu
oculi omnis honor, dignitas, imperium, sapientia, nil aliud nisi fumus,
bulla stipula a vento rapta esse videbantur; dum in porta aeternitatis stans,
animam corporeis solutam vinculis ad incorruptibilis vitae usuram
capessendam transmittere pararem; quod sane ipso momento contigisset, nisi
Deo Opt. Max. me singulari gratia sua a ruina murorum praeservatum, ad
duriora pro Nominis sui honore et gloria sustinenda destinare visum esset.
In hac mentis lucta, ingentem formidinem cum tegularum cadentium fragores,
tum fatiscentium murorum crepitus incitiebant, dum quo fugerem, aut qua ex
parte me servare possem, ruinam jamjam ex omni parte muris minitantibus,
dispicere non possem; Resumpto tamen animo evasi, ita tamen attonitus, ut
cum reddditus mihi essem, sine pileo et pallio me reperirem, quibus tamen
recuperatis, sine mora urbem fugiens, ad cybam nostra me contuli, hac eadam
mentis costernatione, tum Patres nostri, tum quotquot concomitabantur,
laborarunt, dum unisquisque de saute sua sollicitus, ut poterat, virtae
fuga, veluti muti atque omni vocis usu destituti, consulere satageret.
Postero die, quae erat Dominica palmarum, iter nostrum prosecuti, mari
fervente & mirum in modum tumido Rochettam pervenimus at descensione facta,
febris Terre recrudescens, ita ingenti eam concussit paroxysmo, ut cymba ob
ingens periculum, quod ex intolerabili Telluris rabie nobis imminebat,
repetenda foret.
Erat ibidem domus vicina peregrinis hospitibus recipiendis apta, in quam nos
nonnihil quietis capiendae gratia recepimus; at recrudescente Terrae
tremore; ego ingentis ruinae nobis imminentis praesagus, aperte dixi, qui
vitam in tuto collocare desiderat, is mecum littus repetat, ac proinde hisce
commoti verbis comites continuo relicta domo me secuti sunt.
Vix ad dimidium horae nobis in littore commorari concessum fuit, cum ecce
denuo Terra solito majori ferocia faeciens, et complura ex circumsitis locis,
et hospitium, quod paulo ante deserueramus, vehementi insultu concutiens,
non nisi lapidum calcisque acervo post se relicto, postravit, gratias
proinde, quas potuimus, maximas Divinae Majestati egimus, quae nos à tam
imminenti periculo per occultos instinctus eripuerat.
Locum itaque in quo à tanta terrae excandescentia tutos securosque nos
conservaremus, dum quaerimus, ulterius progressi, Lopizium, medium Tropeam
inter, & S. Euphemiam Castellum pertigimus, ubi favorem ventorum, quo sinum
transfretare possemus, operientes, ab una parte mare vorticibus exaestuans,
ab altera parte ingens castellorum pagorumque strages, quo nos verteremus
nescii, incredibilem metum incutiebant.
Hisce calatmitatibus dum jactamur, ego curiosius intuitus Strongylum 60 fere
milliarium intercapedine dissitum, illum insolito modo furere notavi, totus
enim ignibus oppletus videbatur, tanta copia, ut montes flammeos eructare
videretur, spectaculum visu horrendum , & animo quantumvis intrepido
formidandum.
Intereà sonus quidam adinstar tonitrui, verum ob remotam, qua oriebatur,
distantiam; paulo obtusior percipiebatur, qui tamen semper majus majusque in
subterraneis cuniculis incrementum sumebat, donec locum subterraneum,
cui insistebamus, teneret; ubi tanto fremitu & indignatione concussit terram,
ut pedibus amplius consistere impotens, arrepto, quo quisque poterat, obvio
virgulto aut frutice maritimo, ne membra nimia concussatione laxarentur,
sustinere se cogeretur.
Contigit hac eadem hora res aeterna & immortali memoria digna, subversio
videlicet celeberrimi oppidi, quod S.Euphemiam dicunt: Erat hoc in extrema
sinus ora situm, sub Equitum Melitensium jurisdictione. Cum itaque ad
Lopicium, ex vehementi Terra subsultatione, veluti exanimes in terra
prostrati, tandem subsidente Naturae paroxismo, oculis in circumjacentia
loca conijectis, ingenti nebula, paulo antem memoratum oppidum circumdatum
vidissemus, ter sane post meridiem hora tertia praesertim coelo sereno mira
et insolita nobis videbatur; dissipata vero paulitim nebula oppidum
quaesivimus, sed non invenimus, mirum dictu, lacu putidissimo in ejus locum
enato. Quaesivimus homines, qui de insolito rei eventu, nonnihil certi nobis
enarrare posset, sed formidabilis casus tantaeque stragis nuncium non
reperimus.
Naturae ad hoc spectaculum veluti attoniti, & incredibili formidine perculsi,
projectis remis tundentes pectora Divinam implorabant Misericordiam,
propediem non nisi eandem sortem, aut ultimi Judicii diem exspectaturi:
Confortati tandem ac poenitentiae sacramento expiati, Deo duce inter
tumentes maris fluctus littus oppositum tenuerunt, ubi exscensione facta
denuo homines quaesivimus, sed praeter puerum in littore sedentem veluti
stupore attonitum, inventus est nemo; hic interrogatus a nobis, quidnam S.
Euphemiae contigisset, sed muto locuto nihil extorsimus, metus enim vehemens
et formidabilis eventus linguam animumque ita consternarat, ut nec verbis
commiseratione plenis, nec ullo charitatis officio ejus animum devincire
nobis possemus; cibum oblatum omnem penitus nimio dolore & maerore oppressus
aversabatut, digitis solum extensis Sanct-Euphemianam catastrophen innuere
videbatur.
Consolationis itaque omnis expers, vultuque subtristi & capta mente homini
similis, à nobis recedens in proximam sese sylvam proripuit, nunquam amplius
visus. Nos itineri insistentes Nicastrum, Amanteam, Paulam, Belvederium transeuntes,
nil aliud ad 200 millia passum, nisi cadavera urbium, castellorum strages
horrendas reperimus, hominibus per apertos campos palantibus, & praetimore
veluti exarescentibus; Ultimi Judicii diem jam jam imminere dixisses.
His magno nostri stupore simul & dolore visis, tandem inter ingentia
aestuantis maris pericula, infelici sane itinere Neapolim tandem tenuimus.
Quid jam mihi acciderit, fequentibus Lectori paucis exponam.
